Tomaten telen (auteur
Luc Dedeene)
INDEX Algemeen.
Soorten en teeltwijzen
Aanbevolen rassen
Standplaats en bemesting
Opkweek.
Planten
Gewasonderhoud
Oogsten en bewaren.
Tip : Bekijk hier meer dan 60 artikels over tomaten zaaien, planten, bemesten, oogsten, ziekten en veel meer.
Algemeen
Tomaat (Lycopersicon esculentum) behoort tot de familie van de Nachtschadigen (Solanaceae)
Herkomst
De plant is afkomstig uit Zuid-Amerika en was daar al heel lang in cultuur voordat ze door de Spanjaarden mee naar Europa werd genomen. Na enige tijd als sierplant te zijn geteeld werd ze pas vanaf de halfweg de 19de eeuw, op heel beperkte schaal nog, als groente gekweekt. Dit omdat ze nog altijd een beetje als gifplant bekend stond, zoals voorheen de aardappel.
Gebruik
De toepassingsmogelijkheden van tomaat zijn schier onbeperkt. U kan er allerlei heerlijke salades, tussendoortjes, snacks of borrelhapjes mee maken. Ze zijn geschikt voor soepen, sauzen en warme bereidingen. Niet alleen bevatten tomaten veel vitamine C, maar ook lycopeen, Lycopeen speelt mogelijk een rol bij de bescherming tegen kanker
Plantkundige
kenmerken
Het is een meerjarige, kruipende plant, die als eenjarige wordt gekweekt. Het blad en de stengel zijn giftig. De bloemen vormen lange trossen die bij kerstomaten lange tijd kunnen doorbloeien. De groene bessen die door de plant worden gevormd zijn licht giftig. De bladeren zijn bezet met haartjes, waarop kliertjes staan die bij aanraking de typische tomatengeur verspreiden.
Vormen
en kleuren
Geen groente waarvan zoveel verschillende vormen en kleuren
zo bestaan als bij tomaat. Een kort overzicht hiernaast.
De rassen zijn ook onder te verdelen in groene en bleke rassen. Bij de
groene rassen is er in onrijp stadium rond het kroontje een
donkergroene zone, die soms minder goed doorkleurt bij de rijping.
Ook moet u een onderscheid maken tussen zaadvaste rassen en de hybride
rassen. De zaadvaste rassen hebben als voordeel dat het zaad goedkoper
is en dat u er zaad kan van winnen. De productie is lager. Het zaad van
hybridenrassen is duur, maar de productie van deze rassen is
groter dan bij de zaadvaste rassen
Vleestomaat Grote, geribde vruchten, die meerhokkig zijn als je ze
overlangs doorsnijdt.
Trostomaat Rond, maar meestal iets kleiner en geselecteerd opdat
de tros vrij snel in één keer zou rijpen.
Pearshaped, rode en gele peervormige tomaten vindt u in diverse
catalogussen.
Net iets kleiner zijn de cocktailtomaten, hier in oranje vorm
Kerstomaat Cherrytomaat met kleine vruchtjes, staan met tientallen tegelijk op één tros
Pruimtomaat Ook Roma tomaat genoemd, de vrucht is eiervormig en beperkt in grootte
En dan zijn er nog de combinaties, zoals de
cherry-pruimtomaat.
Van al deze vormen bestaan er verschillende kleuren. Rood, oranje, geel
zijn de meest verbreide kleuren. Velen zien het als een hobby telkens
opnieuw andere, onbekende rassen van tomaat te telen.
Striped stuffer, een speciale, maar vrij algemeen verkrijgbare tomaat. Hoekig van vorm en zeer geschikt om op te vullen
Groeiwijzen
Er zijn zelftoppende rassen en doorgroeiende rassen. De zelftoppende rassen vormen één of meerdere stengels die allen eindigen op een bloemtros. Daar wordt vooral gebruik van gemaakt voor machinale oogst voor de industrie. . De doorgroeiende rassen vormen constant, na iedere bloemtros, een nieuw groeipunt.
Beschutte
teelt
De teelt onder beschutting, en in het bijzonder onder glas, is een aanrader bij tomaat. Aardappelplaag komt er minder voor. De groei en de afrijping verloopt vlotter, waardoor de oogst veel vroeger start. Ook de uiterlijke kwaliteit van de vruchten is beter.
Teelt
in potten
Kerstomaten en kleine ronde tomaten lenen zich uitstekend om in pot geteeld te worden. Zorg voor een zonnige, windstille plaats.
Aanbevolen rassen
Zoals u al kon zien bij de beschrijving van de soorten is het
vormenaanbod bij tomaten zeer groot, dit maakt het rassenaanbod nog des
te groter. Verschillende zaadhuizen hebben eigen hybriden ontwikkeld.
U kunt kiezen voor nieuwere hybriderassen, of voor de oudere,
traditionele rassen. Kies voor deze laatste als u eens van andere
smaken, kleuren en vormen wil proeven. Kiest u voor teeltgemak, met een
goede productie, weinig kwaliteitsproblemen en een lage
ziektegevoeligheid, neem dan hybriderassen. Kies nieuwe hybriderassen,
die zijn ondertussen veel verbeterd ten opzichte van de oudere
hybriderassen. Tenslotte kiest u voor de openluchtteelt een ras
dat duidelijk aanbevolen wordt voor buitenteelten.Rassen die perfect
zijn onder glas zijn meestal een grote teleurstelling in de buitenteelt
Enkele rode, groeikrachtige en ziektebestendige hybriden, voor buiten
en onder glas, tenzij anders vermeld:
Vleestomaat 'Diplom F1', 'Cronos F1', 'Agora F1'. 'Robin
F1', enkel onder glas, is te laat. 'Tolstoy F1', zeer sterke
buitentomaat. 'Montfavet F1' is een oude bekende, een sterk
geribde vleestomaat, die nog dikwijls te koop aangeboden wordt.
Ronde tomaat : 'Meran F1', 'Bonset F1', 'Trésor F1', Pyros F1 is een
grofrond type dat heel dikwijls als plantmateriaal aangeboden wordt in
Vlaanderen.
Trostomaat : 'Serrat F1', 'Monica F1', 'Vitador F1'.
Van de volgende groepen zijn pas recent hybriden beschikbaar :
Kerstomaat : 'Sweet 100 F1', 'Cherissita'.
Pruimtomaat : 'Roma VF' (ziektegevoelig buiten),'Redhunter' en 'Santa
F1'. 'Charm F1', nieuwe, sterke vleespruimtomaat voor open lucht.
'Aviro', met verhoogd caroteengehalte.
Andere kleuren en vormen van tomaat zijn er in overvloed, sommige
zaadhuizen zijn er in gespecialiseerd. Volgende soorten zijn nog vrij
algemeen verkrijgbaar :
'Yellow Pearshaped' en 'RedPearshaped', rode en gele peervormige, vrij
kleine tomaatjes. 'Striped Stuffer', vorm zoals paprika. 'Goldene
Koningin', gele, ronde tomaat. 'Golden Jubilee', gele
vleestomaat. 'Yellow Début', gele kerstomaat. 'Tigerella', rood-oranje
gestreepte tomaat.
Standplaats en
bemesting
Bij de tomatenteelt kunt u in het begin en op het einde van de teelt
tomatenhoezen gebruiken, deze moeten echter voorzien zijn van
verluchtingsgaten of moeten bestaan uit vochtdoorlatend plastiek.
Gebruik ze niet te lang, en eventueel alleen 's nachts. Door een te
vochtig klimaat stijgt de kans op schimmelziektes
Bodem
Tomaat kan op veel grondsoorten geteeld worden, die rijk zijn aan organisch materiaal en een goede waterafvoer hebben.
Vruchtwisseling
Onder glas moet u er naar streven slechts om de vier jaar terug te komen. Door de beperkte oppervlakte lukt dit dikwijls niet. Dan ontstaan er op de duur problemen met kurkwortelziekte en aaltjesaantasting. De oplossing is geënte planten gebruiken, de onderstam is resistent tegen kurkwortel.
Licht
Tomaten verdragen eigenlijk geen schaduw. De vruchten moeten beschermd worden tegen felle zoninstraling om slechte kleuring en barsten te vermijden.
Bemesting
Belangrijk bij tomaat is de verhouding stikstof en kalium.
Stikstofovermaat veroorzaakt een te weelderige bladgroei ten nadele van
de bloem- en vruchtkwaliteit. Voldoende kalium is nodig voor een
smaakvolle, stevige vrucht met een mooie kleur die goed bewaarbaar is.
Magnesium is belangrijk om de bladkleur van de oudste bladeren te
houden.
De jaarlijkse organische bemesting moet goed verzorgd
worden.
Om een voldoende hoge zoutconcentratie te bekomen is een vrij grote
voorraadbemesting gewenst met bijvoorbeeld 70 g/m² patentkali en 50
g/m² kalkammonsalpeter. Ofwel 100 g/m² samengestelde meststof NPK
12+8+18. Werd er een grote hoeveelheid stalmest of compost gebruikt
gebruik dan minder stikstof. Om verbranding te vermijden verdeelt u de
meststoffen in de bovenste grondlaag van 25 cm. Er wordt ook
bekalkt. Zeewierkalk kan nog voor de teelt, zoniet tijdens najaar of
winter.
Bijbemesting
Als de plant een drietal trossen gevormd heeft, is er al heel wat voeding uit de grond opgenomen. U kunt dan wat meststoffen in het gietwater oplossen, of een vloeibare meststof gebruiken. Neem een meststof met relatief veel kalium. Als u twee gram oplost per liter gietwater kan je telkens als er water gegeven wordt meststoffen toedienen. Meer oplossen veroorzaakt een te hoge zoutconcentratie aan de wortels.
Naar index
Opkweek
Zaaien
Zaai acht tot tien weken voor het uitplanten. De zaaigrond
bestaat uit 4 delen potgrond en 1 deel mager zand. Na bevochtigen laat
u dit klimatiseren bij een temperatuur van 20°C. Verspreid het
zaad bovenop vrij dun en dek af met maximum een halve cm mager zand.
Het geheel afdekken met een glasplaat. De glasplaat zorgt voor een
voldoende hoge temperatuur en belet tevens dat het zaaisubstraat gaat
uitdrogen. Overdag wat luchten door de glasplaat op een kier te zetten
(plaats een stokje onder de glasplaat). Door dun zaaien kunt u het
verspenen wat uitstellen. Dit is vooral van belang wanneer er weinig
verwarmde ruimte ter beschikking is. Speciale elektrisch verwarmde
zaaibakjes zijn heel geschikt. Hou er ook rekening mee dat
maximum 80% van het zaad bovenkomt.
De verdere ideale opkweektemperaturen zijn (een absolute
minimumtemperatuur is toch wel 12°C).
|
nachttemperatuur |
dagtemperatuur |
|
|
Zaaien tot kieming |
22-25°C |
22-25°C |
|
Tot verspenen |
20°C |
23°C |
|
Na verspenen |
18°C |
20°C |
|
Tijdens afkweek |
15°C |
18°C |
Dit plantje is klaar om te verspenen in pot.
Tomaten kunt u vrij groot laten uitgroeien in vooraleer uit te planten, tot de eerste tros verschijnt.
Verspenen
Het verspenen kan gebeuren wanneer het eerste echte blaadje te voorschijn komt. Dit is zo'n 14 dagen na het zaaien. Eventueel wachten tot het tweede echte blaadje te voorschijn komt. Wees zeer streng bij de selectie. Plantjes die duidelijk kleiner zijn dan de rest worden niet gebruikt. Ook als de kiemblaadjes wat misvormd zijn levert dit waarschijnlijk slechte planten op. Het verspenen gebeurt in potten met een diameter van 12 cm, gevuld met potgrond voor groenten. Om voetziektes te vermijden moeten de kiemblaadjes na het verspenen nog steeds boven de grond uitkomen.
Verzorging
Plantmateriaal van tomaten opkweken is niet echt makkelijk te
noemen. Toch zijn er een aantal spelregels die de opkweek doen
lukken.
Teel bij een voldoende hoge temperatuur, nachttemperaturen onder de
12°C veroorzaken een groeistilstand. Geef niet te veel of niet te
weinig water, in het ene geval bekomt u een plant met bleek, geel blad;
in het andere geval een gedrongen, donkere plant. Pas de watergift aan
volgens zonlicht en temperatuur.
Door de lange teeltduur raken de voedingsstoffen uitgeput. Geef een
bijbemesting, los daartoe 2,5 g/l kaliumrijke samengestelde meststof op
en geef dit aan de planten telkens u water geeft. Of koop een vloeibare
meststof.
Afharden
Bij tomaten die in de kas uitgeplant worden, noemt men dit afkweken. U kunt de planten gewoon maken aan de ruimere plantafstand door ze eerst enkele dagen, in de pot naast de voorziene plantplaats te zetten. De watergift wordt wat beperkt, om steviger planten te hebben en de bloei te stimuleren. Tomaten die buiten geplant worden, worden afgehard op de klassieke manier echter niet bij koud en regenachtig weer.
Tijdstip
De planten zijn plantklaar als de eerste tros zichtbaar wordt. Onder glas uitplanten doet u ten vroegste eind april bij zacht weer, zoniet wachten tot begin mei. In een licht verwarmde kas kan geplant worden vanaf eind maart. In open lucht heeft planten voor 20 mei weinig zin. Hou er rekening mee dat tomatenplanten absoluut vorstgevoelig zijn.
Werkwijze
Plant in een opgewarmde grond, dit betekent een minimale
grondtemperatuur van 15°C. Zoniet stijgt de kans op wortel- en
voetziektes. U kunt de grondtemperatuur verhogen door de grondstrook
een tiental dagen af te dekken met plastiekfolie. Streef naar een
plantdichtheid van 2,5 planten per m2. Een te dichte stand veroorzaakt
extra problemen met schimmelziektes. De potkluit moet bij het
uitplanten goed vochtig zijn, want de plant put de eerste dagen hieruit
zijn reserves.
Let er op dat de bovenkant van de potkluit niet bedekt wordt met
kasgrond, daarin zitten nogal wat ziektekiemen die de plantvoet
aantasten. De kiemblaadjes komen ook hier niet onder de grond terecht.
Om het aanspoelen van de grond en de inworteling te bespoedigen gebeurt
het aangieten met water van ongeveer 20°C.
In de handel vindt u speciale,
voorgedraaide tomatensteunstokken
Tomaten laten zich prima steunen door de
plant regelmatig in te draaien in een
opgehangen touw
Gewasonderhoud
Steun
De planten worden gesteund met touw of stokken In de kas werkt u makkelijk met touwen die bovenin de constructie aan gebonden worden. In open lucht kan u ook met touwen werken, door eerst een houten ophangraam te maken. De touwen worden met een losse lus onderaan de plant vastgemaakt. Ook kunt u de gekende kurkentrekkervormige tomatensteunen gebruiken.
Dieven
Dieven
en indraaien
Regelmatig moet de stengel rond het koord gedraaid worden. Om te vermijden dat de stengel breekt bij het indraaien kunt u ook de stengel aan het koord bevestigen met een clips. Clipsen hebben het voordeel dat de plant niet meer kan zakken. Bij groeizaam weer verschijnt er om de week een nieuwe tros op de plant, dit betekent dat er iedere week drie bladeren bijkomen, samen met drie dieven. Dieven zijn okselscheuten die zich bevinden waar het blad vergroeid is met de stengel. Deze dieven worden weggebroken of met een mes weggesneden indien ze al wat groter zijn.
Trossnoei
Eenmaal de vruchtjes op een tros zichtbaar zijn is trossnoei een aanrader. Zonder trossnoei is er onderaan de plant veel productie, maar bovenaan valt de groei stil. Trossnoei leidt tot een regelmatige productie Bij vleestomaten laat u maximaal vier tot vijf vruchten per tros uitgroeien. Bij ronde tomaten of trostomaten zijn dat er ongeveer zeven tot acht, afhankelijk van de grootte van de vrucht. U neemt de misvormde vruchten weg, daarna wat nog overtollig is. Bij kerstomaten is trossnoei overbodig.
Toppen
Bij een goede groei wordt in de kas ten laatste 10 augustus getopt, het groeipunt wordt uitgenepen boven de laatst bloeiende tros. Deze vruchten kunt u dan oogsten begin oktober. Er verlopen ongeveer zes (zomer) tot acht (later op het seizoen) weken tussen de vruchtzetting en de rijping van de vrucht. In open lucht toppen na vier of vijf trossen, of ten laatste eind juli.
Blad snijden
Enkele weken na planten kunt u de onderste vier blaadjes
verwijderen.
Het is heel belangrijk dat de vruchten niet constant door felle,
rechtstreekse zonnestralen beschenen worden. De vruchttemperatuur
loopt hierdoor zeer sterk op met als gevolg dat delen van de vrucht bij
het rijpen groen blijven. Dat de bladeren weg moeten om de
vruchten beter te doen rijpen is niet helemaal waar. Niet zozeer licht,
maar wel temperatuur doet vruchten rijpen. Pas vanaf september heeft
het zin de trossen bloot te maken om de extra zonnewarmte te benutten.
U kunt wel steeds blad verwijderen tot onder de op dat ogenblik
rijpende tros. Op die manier is er tussen het gewas een luchtiger
klimaat. Bij zeer sterke groei, als door het vele blad de vruchten niet
meer zichtbaar zijn kunt u tussenin enkele bladeren wegsnijden.
Vruchtzetting
Tomaten zijn
zelfbestuivend. Het stuifmeel dat loskomt van de meeldraden blijft
kleven aan de stamper van dezelfde bloem. Stuifmeel losmaken kan kan
door te tikken tegen de bloemtros rond de middag. 's Morgens is
het stuifmeel nog te vochtig en komt het niet los van de meeldraden. Op
een warme dag in de namiddag zal het stuifmeel wel loskomen, maar
blijft niet kleven aan de stamper van de bloem omdat die
ondertussen te droog geworden is. Om de andere dag trillen is voldoende
Water geven
Als de planten regelmatig nat worden zijn de vruchten ruwer
zijn en is de kans op schimmelziektes groter. Geef dus water
onderaan, per plant of per rij, niet over de volledige
grondoppervlakte. Zo vermijdt u een te vochtig klimaat (zie water geven
blz000).
Bedenk dat de hoeveelheid water de productie van de plant beïnvloedt,
maar ook de kwaliteit, hardheid en de smaak van de vrucht. Droger telen
leidt naar kleinere maar smaakvollere vruchten. Te natte grond is
schadelijker dan droge grond. Pas de watergift aan volgens de
weersomstandigheden en wees spaarzaam met water in frissere en
regenachtige periodes.
Naar
index
Oogsten
en bewaren.
Oogst de tomaten door met de duim de verdikking tussen tomaat
en tros in te drukken. Zo blijft het kroontje aan de vrucht. Rijpe
tomaten worden bewaard op een koele en goed verluchte plaats. De
optimale temperatuur ligt bij 12° C. Oogst de tomaten als ze rood zijn,
zo komt de smaak volledig tot zijn recht. Rijpe tomaten barsten
gemakkelijker. Vanaf half september kunt u over de buitentomaten een
plastieken tomatenhoes plaatsen om de rijping te bevorderen.
Zodra de temperatuur in oktober lager wordt, worden de resterende, nog
niet rijpe, maar wel volgroeide vruchten geoogst. Deze kunnen dan
binnenshuis bij een temperatuur van 20 °C narijpen. Plaats de tomaten,
afgedekt met papier, samen met enkele rijpe appels of bananen. Deze
geven ethyleen af dat de rijping versnelt.
Lees ook het overzicht meer dan 60 artikelen
over tomaten op deze website
