www.plantaardig.com
"helpt u groenten kweken"

Aardbeien zaaien. De moeite waard?
In dit artikel leest u alles over het zaaien van aardbeien en de verdere opkweek. Uitgebreide handleiding voor de teelt van gezaaide aardbeien.
Zijn aardbeien zaadvast/soortecht? * F 1 Hybriden van aardbeien * Rassen * Zaad  * Zaaimethode * Verspenen
Planten van gezaaide aardbeien * De plantkenmerken en vruchteigenschappen *  Voor- en nadelen *

Aardbeien zaaien? Als je het hebt over bosaardbeien (Fragaria vesca) dan is dat zo gek nog niet.
Maar grootvruchtige aardbeien, hetzij junidragers, hetzij doordragers, zaaien?  "Nog nooit van gehoord." of "Gegarandeerd een mislukking." zijn vermoedelijke antwoorden als u dat gaat vertellen.
En toch staan sinds een paar jaren zaden van grootvruchtige aardbeien te koop in de catalogussen van enkele zaadhuizen. F1 Hybriden dan nog wel. Het maakte mij in ieder geval nieuwsgierig. Waarom zou je kiezen voor de lange weg van het zaaien, als je ook gewoon plantjes kan kweken uit uitlopers. Zou dit iets zijn voor de liefhebber? Zou dit een makkelijkere teelt zijn, met betere resultaten? Ik besloot dan ook de proef op de som te nemen en kocht deze winter een pakje zaad van een aardbei F1 hybride.

Bosaardbeien zijn zaadvast, de andere niet.
Eerst even wat achtergrondinformatie over de "zaadvastheid" van aardbeien. Bosaardbeien zijn zaadvast.  Dat wil zeggen dat u na zaaien opnieuw planten en vruchten bekomt met dezelfde eigenschappen. De bosaardbei (Fragaria vesca) is een Europese soort met vrij kleine vruchten en groeit ook hier en daar in het wild. Vele variëteiten van deze soort zijn uitloperarm of hebben niet zo sterk uitgroeiende uitlopers als we gewoon zijn bij de grootvruchtige aardbeien. De Fragaria vesca is de typische bosaardbei met met zeer kleine vruchtjes, doch zeer aromatisch smakend. Deze bosaardbei komt in Nederland en België algemeen voor in bossen en in de wegbermen van bosrijke streken. Bijvoorbeeld in de Vlaamse Ardennen (klik) De Fragaria vesca 'Semperflorens' wordt soms ook Fragaria alpina genoemd en geeft iets grotere vruchten dan de "echte bosaardbei". Soms ook aangeduid als "maandbloeiers". Ze groeien in bepaalde bergachtige streken in Europa.
 
Foto 1 : Wilde bosaardbeien in het Harzgebergte (Duitsland, 2004) 

Al deze aardbeien kunnen  prima verwilderen door zaad. Vermeerdering door uitlopers of scheuren van de planten wordt zelden gedaan.Door selectie zijn uit de bosaardbei ook een aantal  variëteiten ontstaan met iets grotere vruchten. Bekendste is momenteel 'Baron von Solemacher', een niet rankende bosaardbei met kleine rode vruchten.

Er zijn ook bosaardbeien met witte of gele vruchten. En er zijn ook bontbladige variëteiten. Alle bosaardbeien gedijen prima als bodembedekker of als boordplant in de siertuin. Mits ze niet te droog en niet al te zonnig staan.

Ze zijn allemaal prima te zaaien zonder verlies van hun typische kenmerken. Aardbeien zijn immers zelfbestuivers
.
Foto 2 : Spontaan uitgezaaide bosaardbeien in een overwinterde bloembak, waarin het jaar voordien bosaardbeien groeiden.

Junidragers en doordragers zijn niet soortecht
Anders is het met de grootvruchtige soorten, de junidragers of doordragers. Dit zijn allemaal variëiteiten van de soort Fragaria X annanassa. Die "X" staat daar niet zomaar.   De soorten Fragaria virginia en Fragaria chiloensis werden uit respectievelijk Noord-Amerika en Zuid-Amerika ingevoerd. De huidige grootvruchtige aardbeien zijn alle ontstaan uit kruisingen van deze twee Amerikaanse soorten. Het is dan ook logisch dat, als je aardbeien van pakweg Elsanta, Korona of Ostara gaat zaaien, je een heel grote verscheidenheid van nakomelingen zult bekomen. Vermeerdering door zaaien is hier dus niet de aangewezen weg.

F1 hybriden zijn altijd soortecht bij eerste uitzaai
Aardbeien zijn zelfbestuivers. Doordat alle planten van één soort genetisch identiek zijn, kunnen er, door steeds opnieuw aan zelfbestuiving te doen, inteeltlijnen gemaakt worden. En als je twee inteeltlijnen met elkaar kruist bekom je een F1 hybride. De voordelen van F1 hybriden bij groenten zijn gekend: hogere productie, sterkere groeikracht, uniforme planten en een groter aantal resistenties tegen ziekten zijn de voornaamste. Of dit ook bij aardbeien zo is, durf ik hier niet te stellen. Aangezien professionele telers niet massaal overgaan op F1 hybriden moet het wel zijn dat er toch iets aan schort. Zoniet zouden de F1 hybriden, zoals bij de meeste groenten nu, al lang ingeburgerd zijn. Misschien is de productie niet hoog genoeg?

Wat zouden dan wel de voordelen zijn?
Het feit dat je aardbeien hebt binnen hetzelfde jaar van zaaien, dat de uitlopergroei eerder beperkt is, dat uitlopers hetzelfde jaar nog bloeien en dat je met gegarandeerd ziektevrij materiaal kunt starten. Andere voordelen komen nog aan bod bij de teeltbeschrijving.

F1 hybriden maken?
Via dit engelstaligartikel kan wie zich afvraagt hoe men te werk gaat bij het maken van F1-hybriden bij aardbeien zich daarin verder verdiepen.
Samengevat en op een heel eenvoudige wijze uitgelegd komt het op het volgende neer. 
Twee vegetatief vermeerderde variëteiten worden gekruisd en uit de vele nakomelingen daarvan wordt één plant  geselecteerd. Op deze plant doet men opnieuw aan  zelfbestuiving. Op deze nakomelingen gebeurt er opnieuw een selectie, gevolgd door zelbestuiving en nog eens uitzaaien. Dit gaat zo nog een paar keer door. Op een gegeven moment selecteert men twee planten in plaats van één. Men doet bij deze planten volledig apart aan zelfbestuiving, en aan uitzaaien. Selecties uit elk van deze twee zusterlijnen worden dan gekruist om de groeikracht van de inteeltlijn te herstellen. Na nog één verdere selectie bekomt men uiteindelijk een inteeltlijn van de achtste generatie (F8). Als men twee zo'n inteeltlijnen bekomen heeft uit twee verschillende cv's (bijvoorbeeld de doordrager Selva en de junidrager Korona) kan men deze gebruiken als de basis voor een nieuwe hybride (F1). Deze inteeltlijnen kunnen lange tijd vegetatief (door uitlopers of vitrocultuur) in stand gehouden worden, zodat jaar na jaar opnieuw zaad van deze F1 hybride kan gemaakt worden.

De F1 rassen?

Welke zaden en rassen zijn momenteel op de markt? In de catalogussen van verschillende handelaars vinden we momenteel volgende F1 hybriden. Een deel van deze rassen zijn ook beschreven op http://www.abz-strawberry.nl/

Sarian F1 (vrij algemeen verkrijgbaar, bij verschillende handelaars)
Fresca F1 (vrij algemeen verkrijgbaar, bij verschillende handelaars)
Elan F1 (Professioneel ras, ook verkrijgbaar voor de particulier)
Milan F1 (Professioneel ras)
Florian F1 (Roze bloeiende aardbei, ook als sierplant bedoeld)
Karan F1 (Voor hanging basket, vele vruchtdragende uitlopers)
Diverse rassen bedoeld als perkplant, als hanging basket, kuipen of bakken.

We kunnen onderscheiden :

- gewone grootvruchtige, witbloeiende, doordragende aardbeien, met weinig uitlopers : Sarian F1, Fresca F1, Elan F1, Milan F1.
- gewone grootvruchtige, witbloeiende, doordragende aardbeien, met veel uitlopers, aangeprezen als hangaardbei voor kuipen of bakken : Karan F1
- roze bloeiende grootvruchtige aardbeien zonder uitlopers, als opvulling van bakken of in de siertuin: Florian F1. Bij roze bloeiende aarbeien spreekt men ook wel van 'appelbloesem'.
- roze bloeiende grootvruchtige aardbeien met enkele uitlopers : Roman F1

Foto 3 en 4, roze bloeiende aardbeien in pot, zonder uitlopers

Het zaad
Het zaad van aardbeien is vrij klein en zeer licht.  De aardbei  is dan ook een mooi voorbeeld van een schijnvrucht. Wat we eten is de uitgegroeide, vlezige roodgekleurde bloembodem van de aardbeiplant. Op deze bloembodem staan talrijke stampers die elk hun eigen vruchtbeginsel hebben. Na de bevruchting ontwikkelt elk afzonderlijk vruchtbeginsel zich tot een zaadje (meer info en tekening).

Zaad overhouden van aardbeien
Opgelet  : zelf zaad overhouden van aardbeien kan enkel van bosaardbeien (Fragaria vesca) of indien u wil gaan experimenteren en nieuwe soorten wil zoeken van de junidragers en/of de doordragers. In alle andere gevallen (ook van de hybriden dus) zal het zaad u een zeer grote diversiteit van nakomelingen geven, waarvan een groot deel niet bruikbaar zal zijn.

Zodra de vruchten rijp zijn oogst men de grootste en mooiste vruchten. Men plet ze  en strijkt ze op vochtopslorpend papier. Het geheel wordt in de zon te drogen gelegd. Zodra de pulp goed droog is wordt dit opengewreven om de zaden zuiver te maken. Eén gram zaad bevat, naargelang de soort, 750 tot 2400 zaden. (Uit Praktische wenken over groenteteelt, Hendrik Ickx, 1942)

Zaad kopen
Als je zaadjes koopt van bosaardbeien dan krijg je er zeker voldoende en is het niet erg als enkele niet opkomen. Want zeg zelf, € 1,50 voor 1500 (0,5 gram) zaden is toch geen geld?

Anders wordt het als je F1 hybriden wilt kopen, en daar is het in dit artikel toch om te doen. Grootvruchtige aardbeien telen uit zaad! Dan betaal je soms €2,70 voor 15 zaadjes als je het ras Sarian F1 wil. Er is echter ook een handelaar online die slechts €1,90 vraagt voor 25 zaadjes. Vijftien zaadjes is dan ook vrij weinig als je aardbeien wil telen uit zaad. Want de kans dat enkele plantjes het lange opkweektraject niet overleven is vrij groot. Groter in ieder geval dan bij pakweg tomaten, ook niet de makkelijkste om op te kweken.

Maar goed, ter zake nu. Ik kocht een pakje zaad bij Vlaams Zaadhuis van het ras Sarian F1.

Foto 5 Vijftien heel kleine zaadjes verpakt in plastic buisje

In hun catalogus staat vermeld :
Zeer gemakkelijk te telen, witbloeiende F1-hybride. Grote, (tot 6 cm) vruchten, zeer zoet en aromatisch. Oogst van einde juni tot in de eerste nachtvorst. 15 zaden voor € 2,70.

Op het pakje zaad ( eigenlijk van Sluis Garden) staat :
Aardbei (meerjarig) Zaaien onder glas maand 2-4. Kiemduur 4-6 weken bij een temperatuur van 22 graden. Zaad afdekken met een dun laagje grond. Na opkomst verspenen in potten. De planten afharden en uitplanten op 50x30 cm. Oogst van juni tot oktober.

Zaaitijd.
Het zaaitijdstip wordt best vrij vroeg genomen. Ten vroegste vier maanden na zaaien kan de oogst starten. Wie na april zaait moet hetzelfde jaar dan ook geen opbrengst meer verwachten. Er wordt best gezaaid vanaf februari tot ten laatste eind maart. Dan begint de bloei nog voldoende vroeg en kan je nog een aantal maanden van de aardbeien genieten (juli tot oktober) De zaadjes zijn tamelijk fijn. Het zaad wordt geleverd in een plastiek buisje, zoniet zou het een zoektocht zijn om de zaadjes tussen de plooien van het zaadzakje terug te vinden.

Zaaimethode
Naargelang de bron wordt aangeraden de zaadjes soms niet, soms wel, af te dekken. Deze die zeggen niet af te dekken lijken in de meerderheid. Als je de zaadjes afdekt, doe dit met een heel dun laagje. Wit zand lijkt mij daartoe het meest geschikt. 
Gebruik een luchtig grondmengsel (mengsel zand en potgrond) om in te zaaien. Gezien de vermelding op de verpakking heb ik het zaad wel degelijk afgedekt. Gelukkig niet al te veel, want na opzoekingen achteraf werd het duidelijk dat aarbeien eigenlijk lichtkiemers zijn!

Het zaaibakje wordt gevuld en aangedrukt. Dan kan je al wat bevochtigen met de nevelspuit. In het plastic buisje zaten precies 15 zaadjes.

De zaadjes werden zo goed mogelijk verdeeld, daarna wordt opnieuw bevochtigd. Er wordt afgedekt met een laagje wit zand en vervolgens opnieuw bevochtigd. In het plastic buisje zaten precies 15 zaadjes.
Het geheel kan nu in een warme plaats gezet worden. Om het vocht te behouden in het zaaikistje werd het met plastic folie afgedekt. Je kan het natuurlijk ook gewoon in een minikasje zetten. De eerste dagen werd het zaaibakje in een donkere CV ruimte bij 25-30°C geplaatst. Dit om het geheel goed te laten opwarmen. Gelukkig (lichtkiemer!)werd enkele dagen later het zaaikistje naar de huiskamer verplaatst bij 15-20°C.

Er werd gezaaid op 11 maart. Eind maart kwamen de eerste plantjes boven de grond, enkele dagen later nog een paar, en uiteindelijk telde ik op 4 april 11 plantjes. Een ietwat onregelmatige kieming, met enkele missers. Misschien te wijten aan  het afdekken met zand, misschien aan een niet constante temperatuur.

Foto 6 en 7 : Zaadjes netjes verdelen, bevochtigen en heel fijn afdekken, of helemaal niet afdekken (lichtkiemer!)

Foto 8 en 9 : Plastic folie verhindert uitdroging en houdt het zaaibakje warm. 11 gekiemde plantjes op 4 april.

Verspenen
10 april was het tijd om te verspenen. Potjes van 9 cm werden gevuld met universele potgrond. De plantjes waren nog niet zo groot, maar hadden toch al twee echte blaadjes. Heel veel wortels bleken de plantjes niet te hebben. Gezien de ruime plantafstand was het mogelijk de plantjes met een kluitje aarde te verspenen, wat de hergroei natuurlijk ten goede zou komen.

Foto's 10,11,12 Verspenen met een klein kluitje, omwille van de weinige en zeer fijne worteltjes

Afharden en uitplanten
Door het uitzonderlijk gunstige weer in april konden de plantjes na tien dagen, als ze al wat ingeworteld waren gewoon verder in het potje buiten opgekweekt worden. Desondanks is de groei vrij traag en niet te vergelijken met pakweg een slaplantje of bloemkoolplantje. Misschien is de groeisnelheid beter te vergelijken met een paprikaplant. Let er wel op dat de potjes niet te nat worden. De plantjes blijken weinig water te gebruiken en aardbeien kunnen anders ook al niet tegen te veel vocht in de grond. Buiten zetten kan dus wel, maar best wat beschut tegen de regen. Wie een kas heeft of koude bak heeft kan in de opkweekperiode een voorsprong opbouwen.
Op 28 mei waren de planten voldoende groot om in de tuin uit te planten. Daar ze in pot opgekweekt werden is dit vrij eenvoudig. Een plantgat maken en zorgen dat de bovenkant van de potkluit gelijk komt met het grondoppervlak. De plantje shebben geen stengel die je wat dieper in de grond kan stoppen, maar een rozetvormige groei.
De voorraadbemesting mag niet stikstofrijk zijn en bevat best wat extra kalium. Zowel soort bemesting als de hoeveelheid mag dezelfde zijn als voor gewone aardbeien. 

Foto's 13,14,15 Uitplanten van de aardbeiplanten.

Uitlopersvorming
Begin juli begonnen de planten de eerste uitlopers te vormen. En diep in het hart van de planten vind je dan de eerste bloemtrossen.
Niet normaal eigenlijk, want iedereen weet dat bij de klassieke junidragers de uitlopers verschijnen na de bloei. En dat je best de uitlopers verwijdert als je niet van plan bent plantjes te kweken. Ook hier de uitlopers verwijderen dan maar? Want ze halen alleen maar energie uit de moederplant.
Nee, niet doen! Deze uitlopers bloeien binnen enkele weken! Echt waar. Nadat deze uitlopers ingeworteld zijn in de grond komen de bloemtrossen tevoorschijn.
Sommige hybride aardbeien vormen vrij weinig uitlopers, waarbij ook het ras Sarian hoort. Andere vormen juist veel uitlopers, wat ze geschikt maakt als aardbeien voor hanging baskets en potten. Het zijn immers de uitlopers die langs de pot naar beneden groeien en later bloeien en vrucht vormen. (zie F1 rassen)

Bloei en oogst
Wat later, kwamen de bloemtrossen uit de plant en waren er de eerste bloemen. Vanaf ongeveer 25 juli werden de eerste aardbeien rijp en die komen er nu, 20 augustus nog steeds. Ondanks de vele regen ziet het er naar uit dat er inderdaad nog volop zal kunnen geoogst worden tot ergens in oktober.
Nadat de bloei wat minder was, komt er nu opnieuw schot in de zaak en worden er weer heel wat nieuwe bloemtrossen gevormd. Alhoewel de bloemen nooit helemaal weg geweest zijn lijkt het nu wel een tweede bloei.

Foto's 16 en 17 : Het glanzende en stevige uiterlijk van de planten.

Plant- en vruchteigenschappen.
Het grote verschil met de klassieke doordragers lijkt vooral de grotere "stevigheid" en de "compactere" groei van de planten zijn.
De stelen van de bloemtrossen zijn dikker en de bladeren hebben een donkergroene kleur, veel donkerder en meer glanzend dan we bij de klassieke aardbeien gewoon zijn. Ze groeien ook dichter bij de grond en vormen helemaal niet zo'n weelderig gewas als we van veel klassieke aardbeirassen gewend zijn. De vruchten hebben een steviger en meer blinkend uiterlijk. Het vruchtvlees is vast. De smaak valt reuze mee, als je tenminste wacht tot ze bloedrood zijn. Zoet en aromatisch is een goede omschrijving. Enkel de grootte is wat kleiner dan in de catalogus vermeld staat. En ook kleiner dan we van de junidragers gewoon zijn. De grootste vruchten gaan tot drie centimeter.
De blakende gezondheid van deze planten is ook nog een troef. Tot nu toe is nog geen enkele ziekte of plaag opgetreden.  En dat alles ondanks het slechte weer.
Als deze planten ook in september en oktober nog verder vruchten geven kan de teelt van deze gezaaide aardbeien een meevaller worden. Vanaf de eerste pluk wordt best wat bijbemest. Bijvoorbeeld om de week een koffielepel organische mest. Om zo de groei op gang te houden.

Foto 18 : ook de uitlopers maken een tros bloemen aan, weliswaar met minder vruchten per tros.

Besluit
Voor wie niet opziet tegen de toch wel langdurige opkweek is de teelt van F1 hybriden van aardbeien een aanrader om regelmatig wat aardbeien te kunnen oogsten tijdens het zomerseizoen.
Wie de  grootste vruchten in grote hoeveelheden wil oogsten of jam wil maken moet natuurlijk junidragers telen. Maar voor wie daarna nog regelmatig wat aardbeien wil oogsten om te gebruiken in desserts en als vers fruit is dit een aan te raden teelt. Het voordeel ten opzichte van vegetatief vermeerderde doordragers lijkt de krachtige en stevige, maar toch beheerste groei te zijn. Samen met de compacte groei zorgt dit voor net iets grotere vruchten.
Aan het blinkende en  harde uiterlijk van de vrucht moet je wel even wennen. Maar de smaak valt reuze mee. Zeker geen teleurstelling dus.
Aangezien het zaadpakje vermeld 'meerjarige' aardbeien zijn we benieuwd wat de resulaten zullen zijn van een tweejarige teelt.
Daarom ben ik u nog twee updates van dit artikel verschuldigd.
Eentje in november, om het volledige eerste groeijaar te kunnen beoordelen en eentje eind volgend jaar om te kijken hoe F1 hybride aardbeien zich het volgende groeijaar gedragen.

Foto 19 en 20 De grootste vruchten meten hoogstens drie centimeter. De vruchten zijn pas rijp en smaken het best als ze donkerrood zijn. (Zie de vrucht in het midden)

Credits
Artikel geschreven door Luc Dedeene, evenals de fotografie en de teeltverzorging.
Overname van tekst en foto's niet toegestaan.
Meer weten over aardbeien en groenten? Abonneer u op de gratis nieuwsbrief van www.plantaardig.com!
(Luc Dedeene is ook de auteur van het deel groenten van de Groente & Fruit Encyclopedie.)

Lees ook het zevendelig dossier "Alles over aardbeien"